“وضعیت کاغذ و مقوا در ایران” از نگاه دکتر ابوالفضل روغنی، رئیس سندیکای کاغذ و مقوا
گفتگو با دکتر ابوالفضل روغنی درباره وضعیت تولید کاغذ و مقوا در ایران
ایران در تولید کاغذ و مقوا، کجای دنیا ایستاده است؟ صنعت بسته‌بندی ایران چقدر متکی به تولید داخلی و چقدر وابسته به واردات است؟ آیا مواد اولیه با کیفیت برای تولید کاغذ و مقوا در دسترس است؟
این ها سوالاتی بود که دوست داشتیم پاسخ آن‌ها را از زبان یک دست اندرکار صنعت کاغذ و مقوا بشنویم. چه کسی مناسب‌تر از آقای دکتر روغنی، رئیس سندیکای تولیدکنندگان کاغذ و مقوا.
بسته‌بندی به عنوان لباس کالا، عاملی است که ارزش افزوده خیلی بالایی ایجاد می‌کند. مثلن در گروه کالاهایی مانند عطر و دئودورانت در واقع خریدار بیشتر از پول مظروف، پول ظرف و بسته‌بندی را می‌دهد. یعنی شاید عطر ۱۰، ۲۰، ۵۰ یا ۷۰ میلی‌گرم باشد که عدد بزرگی نیست؛ ولی شیشه و بسته‌بندی که از آن استفاده شده گاهی تا ۴۰ درصد قیمت تمام شده کالا را شامل می‌شود. البته این در کالاهای مختلف متفاوت است، در کالای سرمایه متفاوت است. در کالای فرهنگی متفاوت است. هر کالایی شرایط خاص خودش را دارد. علاوه بر این، بسته‌بندی و کاغذ در GDP (تولید ناخالص داخلی) و در رشد فرهنگی هم تاثیر گذار است.
بسته‌بندی به عنوان لباس کالا، عاملی است که ارزش افزوده خیلی بالایی ایجاد می‌کند.
ابوالفضل روغنی
آقای دکتر روغنی عزیز، وضعیت ایران در تولید کاغذ و مقوا برای بسته بندی را از نظر کمی و کیفی چطور می بینید؟
طبق آمار جهانی، متوسط مصرف سرانه کاغذ و مقوا در اروپا حدود ۵۵ کیلوگرم، در آمریکا حدود ۱۵۰ کیلوگرم و در ایران حدود ۲۲ کیلوگرم است. (مصرف دستمال کاغذی هم در این آمار محاسبه شده است).
این آمار نشان می‌دهد ایران فاصله نسبتن زیادی با رشد GDP، توسعه اقتصادی و توسعه فرهنگی در جهان دارد. توسعه صنعت بسته‌بندی کاغذی و مقوایی می‌تواند در کاهش این فاصله موثر باشد.
از نظر تاریخی ایران بعد از چین دومین کشور تولید کننده کاغذ به حساب می‌آید. یعنی اول چینی‌ها کاغذ را ابداع کردند و بعد به واسطه جاده ابریشم که چین را به اروپا متصل می‌کرده؛ پای تکنولوژی تولید کاغذ به ایران باز شده است. چون بلخ و بخارا که در آن زمان شهرهای مهم ایران به شمار می‌آمده‌اند در مسیر جاده ابریشم قرار داشته‌اند.
اما حالا ما در طراحی و تولید بسته‌بندی‌های شیک و به روز، با دنیا فاصله داریم. چه در بسته‌بندی فلزی و چه در بسته‌بندی سلولزی یا هر روشی که شما فکر کنید. یکی از دلایل این موضوع این است که صنعت بسته‌بندی نیازمند سرمایه گذاری‌های کلان است. ما می‌توانستیم خیلی خوب با دنیا جلو برویم و در یک مقطعی هم خوب جلو رفتیم. بسته‌بندی شیک و مناسب ایجاد کردیم. ولی این پایدار نبود. چون دنیا دائم در حال به روز شدن است و ایران به دلیل تحریم‌ها و جهش‌های ارزی پیاپی با تکنولوژی جهانی بسته‌بندی فاصله گرفته است. امیدواریم این فاصله را بتوانیم جبران کنیم.
تناژ مصرف بسته‌بندی کاغذ و مقوا در ایران چقدر است ؟
میزان مصرف سالانه کاغذ و کارتن در ایران در بهترین شرایطی که توسعه خوب باشد؛ کار خوب باشد؛ و صنعت فعال باشد، نزدیک به ۸۵۰ هزار تن است. این شامل حدود ۷۰ هزار تن انواع کاغذ روزنامه؛ حدود ۳۸۰ هزار تن کاغذ تحریر و حدود ۴۰۰ هزار تن کرافت لاینر و تست لاینر می‌شود. اگر دوره‌ای در رکود باشیم این رقم به حدود ۶۰۰ هزار تن می‌رسد و اگر رونق باشد تا ۹۰۰ هزار تن افزایش می‌یابد.
به هرحال همان‌طور که گفتم سرانه مصرف کاغذ در کشور، سرانه بالایی نیست. اما برای کاغذ و کارتن ظرفیت‌های بزرگی ایجاد شده است در زمینه کاغذ نزدیک به ۲/۸ میلیون تن در کشور پروانه صادر شده است و تقریباً ۱/۶ میلیون تن دارد تولید می‌شود که نشان می‌دهد ما حتما باید به صادرات به عنوان یک موضوع بسیار مهم که به جهش تولید هم ارتباط دارد نگاه خاص داشته باشیم.
چقدر از سهم مصرف داخلی کشور از واردات تامین می شود؟
آمار واردات کارتن صفر است و نیازی به واردات نداریم. چون تولید خوبی داریم و صادر هم می‌کنیم. اما در بسته‌بندی خاص و ویژه مثلاً FBB (مقوای مخصوص بسته‌بندی) فعلا مشکل داریم. اما بزودی حل می‌شود و از اوایل ۱۴۰۰ نیازی به واردات FBB هم نخواهیم داشت. مقوای پشت طوسی، پشت سفید و نخودی را داریم وارد می‌کنیم. ولی نسبتن سرمایه گذاری کلانی اتفاق افتاده است و انشاالله در FBB به خودکفایی می‌رسیم. در مقوای گرم بالا و پشت طوسی و نخودی هم سعی داریم موضوع را حل کنیم.
آیا این خودکفایی در تولید کاغذ و مقوا که می فرمایید از لحاظ کیفیت قابل رقابت است؟ یا اینکه باز هم نیاز داریم از نظر کیفی واردات داشته باشیم؟
در صنعت تولید کاغذ و مقوا ماشین آلات خوبی در کشور خریداری، نصب و راه اندازی شده است. البته دستگاه‌ها ساخت چین هستند اما با تکنولوژی روز اروپا تولید شده‌اند. مشکل ما بیشتر در زمینه تامین مواد اولیه هم‌چون خمیر و الیاف است. نه اینکه در تولید اصلن مشکل نداشته باشیم. ولی در این زمینه تقریباً مشکل حادی وجود ندارد و تولیدات دارند به روز می‌شوند و مشکلات برطرف می‌شوند. برای مثال در صنایع سلولزی – مثلا تیشو – ما در حدود سه سال پیش یکی از واردکنندگان بزرگ بودیم. ولی الان نه تنها صادرکننده هستیم؛ بلکه بیشتر از حد معمول استاندارد امکان صادرات برای ما وجود دارد و سرمایه‌گذاری در این حوزه‌ها نسبتن سرمایه‌گذاری خوبی بوده است.
آقای دکتر روغنی، در ایران هنوز بخش زیادی از جامعه تفکیک زباله را انجام نمی دهند و این موضوع هزینه بسیار زیادی به بخش بازیافت وارد می کند. نخست این که چه مقدار از مواد اولیه کاغذ و مقوا را مواد بازیافتی تشکیل می دهد؟ دوم اینکه چقدر قرار است فرهنگ سازی شود؟ و چقدر قرار است تکنولوژی وارد ماجرا شود؟
ببنید جمع‌آوری و تفکیک زباله در درجه اول یک بحث فرهنگی و در درجه دوم یک بحث اقتصادی است. در این زمینه در ایران خیلی کار وسیعی انجام نشده است. اما آن‌چه که امروزه در کشور جمع‌آوری می‌شود، تقریبن نیاز داخل را برآورده می‌کند. البته ما ۱۰۰ تا ۱۵۰ هزار تن واردات آخال داریم. در زمینه کاغذ سفید و پوشال که خیلی بیشتر داریم وارد می‌کنیم، اما در زمینه کاغذ قهوه‌ای تقریبن نیاز داخلی مرتفع می‌شود. گاهی بعلاوه یا منهای صد هزارتن، واردات انجام می شود.
همان‌طور که می‌دانید در کشورهای پیشرفته تفکیک زباله از محل تولید زباله انجام می‌شود و برای مردم درآمد دارد. هر کسی در این تفکیک نقش و اثری بتواند داشته باشد درواقع می‌تواند درآمدی برای خود ایجاد کند. اما در کشور ما هنوز این طور نیست و امیدواریم بتوانیم به آن‌جا برسیم.
ایران در حال حاضر حدود ۸ درصد نیاز آخال را وارد می‌کند و حدود ۹۲ درصد آن در داخل کشور جمع‌آوری می‌شود. اما یک نکته ظریف وجود دارد. ما نباید چرخه بازیافت را خیلی تکرار کنیم. استاندارد چرخه بازیافت در دنیا دو یا سه بار است و نباید بیشتر باشد. اما در ایران بیشتر است. چرخه بازیافت ما بارها تکرار می‌شود. بنابراین برای تولید کاغذ باکیفیت‌تر نیاز به واردات آخال با کیفیت داریم. چون بالای ۹۰ درصد کاغذهای بسته‌بندی ما از بازیافت تولید می‌شوند.
آیا روش بازیافت زباله در ایران، هزینه بازیافت را بالا می برد؟
در دنیا برای بازیایی کاغذ از آخال، استانداردی وجود دارد. مثلن ۱ تن تا ۱/۲ تن آخال طبق این استاندارد یک تن کاغذ می‌دهد. اما در کشور ما کیفیت هنوز به این حد نرسیده است و بازده‌ایی که الان داریم صرف ۱/۴ تن آخال برای بازیابی یک تن کاغذ است که هزینه ما را بالا می‌برد. از طرفی تکنولوژی بازیافت زباله و تولید آخال در ایران خیلی قوی نیست. در خیلی از کشورهای بزرگ اروپایی و خیلی از شرکت‌های بزرگ، سیستمی را طراحی کرده‌اند که تفکیک زباله همه چیز را شامل می‌شود. خب سرمایه‌گذاری برای یک خط بازیافت مثل این، برای تولید خمیر بازیافتی بین ۲۵ تا ۳۰ میلیون یورو هزینه می‌برد. سرمایه گذاری‌ای که الان در بحث باز چرخانی داریم، اعدادش به این اعداد نمی‌رسد.
در روند تولید کاغذ از مواد بازیافتی، آب نقش خیلی مهمی دارد. این که ما از تکنولوژی روز تولید خمیر کاغذ برخوردار نیستیم، چقدر در افزایش مصرف آب تاثیر دارد؟ یعنی آن سرمایه‌گذاری، نسبت به منابعی که مصرف می شود به صرفه تر نیست ؟
صنعت تولید کاغذ صنعت آب‌بری است، یعنی آب نقش بسیار مهمی در آن دارد. منتها در تکنولوژی‌های روز دنیا مصرف آب به حداقل ممکن رسیده و سیستمی طراحی شده است که مصرف آب را به صورت جدی کاهش داده است. ما هم در ایران پیشرفت‌هایی در کاهش مصرف آب داشته‌ایم ولی هنوز فاصله زیادی با تکنولوژی روز داریم.
کشور ما با دو مسئله مواجه است. اول اینکه ما در یک سرزمین خشک قرار داریم. مسئله دوم سلولز و مواد اولیه است که ما مواد اولیه خوب و مناسبی نداریم. با این شرایط، شاید بگویید بهتر است واردات داشته باشیم. حرف بی‌ربطی هم نیست. اما استفاده از تکنولوژی‌های روز این مسائل را تقریباً حل می‌کند. شما مثلاً ترکیه را نگاه کنید. منابع خیلی مفصلی برای تولید ام دی اف و نئوپان ندارد، اما از همه جای دنیا مواد اولیه وارد می‌کند و با تولید ام دی اف و نئوپان ارزش‌افزوده ایجاد و درآمدزایی می‌کند. ما هم باید به این سمت برویم. باید تکنولوژی‌های‌مان را آپدیت کنیم و مصرف آب را به صورت جدی و اساسی کاهش دهیم.
ما هم باید به سمت آپدیت کردن تکنولوژی‌های‌مان برویم و مصرف آب را به صورت جدی و اساسی کاهش دهیم تا بتوانیم مسائل مربوط به تولید کاغذ و مقوا را به خوبی مدیریت کنیم.
ابوالفضل روغنی
من اصلا با ابزراهای تبلیغ در محل فروش آشنا نبودم. همیشه تویفروشگاه دنگلر و وابلر رو می‌دیدم ولی نمی‌دونستم چیه.
خیلی ممنونم از این مصاحبه ی جذاب