ساختار بسته بندی اَسپتیک؛ گفتگو با نسیم ظفر صادقیان

خانم نسیم ظفرصادقیان فارغ التحصیل کارشناسی نقاشی هستند و فعالیت در حوزه طراحی گرافیک را از سال۱۳۸۰ آغاز و ازسال ۱۳۸۴ به عنوان طراح گرافیک و بسته بندی و همچنین تصویرساز همکاری خود را با آژانس های تبلیغاتی شروع کرده‌اند.

ایشان طی همکاری با شرکت فرآورده های لبنی سحر یا همان برند روزانه که در دهه هشتاد با دو کمپانی فرانسوی بل و دنون مشارکت کاری و سرمایه‌گذاری داشتند، طراحی بسته بندی دنت های نوشیدنی – که برای اولین بار در ایران تولید می‌شدند – و همچنین تصویر سازی بیلبورد ها و طراحی بسته بندی های مختلف محصولات برند روزانه را بر عهده داشته‌اند.

پس از آن به مدت ۱۰ سال به عنوان طراح و مشاور ارشد امور طراحی بسته بندی در شرکت تتراپک ایران مشغول به کار شدند و در این مدت علاوه بر شرکت در دوره‌ها و ورک‌شاپ‌های طراحی و چاپ بسته بندی در کشورهای مختلف، سمینار های آموزشی متعددی در این زمینه برگزار کرده‌اند. خانم ظفر صادقیان هم اکنون به عنوان طراح مستقل فعالیت می‌کنند.

تخصص ایشان در طراحی بسته بندی مقوایی مواد غذایی با ماندگاری بالا یا همان بسته بندی های اَسپتیک و همکاری طولانی مدت‌ با شرکت تتراپک ایران، ما را بر آن داشت تا مصاحبه‌ای با ایشان پیرامون فرآیند طراحی این حوزه از بسته بندی ترتیب دهیم.

این مصاحبه در سه بخش: ساختار بسته بندی اَسپتیک، مدیریت رنگ درطراحی بسته بندی اَسپتیک و طراحی گرافیک برای بسته بندی اَسپتیک منتشر شده است. امیدواریم به طراحان و سفارش دهندگان کمک کند با روند طراحی، چاپ و تولید این نوع از بسته بندی بیشتر آشنا شوند.

خانم ظفر صادقیان! سوال نخست را بعنوان یک طراح بسته‌بندی پاسخ دهید. شما با این جمله که می‌گویند: ((بسته‌بندی یک فروشنده خاموش است)) موافقید؟

به نظر من اتفاقن بسته بندی یک فروشنده کاملا زنده و گویا است! زیرا وقتی در شلف قرار می‌گیرد با فرم و طرح خود با مشتری صحبت می‌کند و پیام‌هایی را از نظر بصری به خریدار منتقل می‌نماید که هیچگاه با کلمات منتقل نمی‌شوند. وقتی یک بسته بندی طراحی خوب و موفقی دارد شروع می‌کند به فریاد زدن هر آنچه که در استراتژی طراحی بسته بندی به آن فکر شده است و طراحی طبق آن جلو رفته است. در مقابل یک طراحی ضعیف‌تر صدایی در حد پچ‌پچ دارد که گاه به سختی به گوش مصرف کنده یا مشتری میرسد.

نظریه‌ای هست که می‌گوید تصمیم برای خرید یک محصول در فروشگاه در سه مرحله صورت می‌گیرد:

در مرحله اول بسته بندی نظر خریدار را جلب می کند که معمولن از فاصله ۵ متری اتفاق می‌افتد.

مرحله دوم کنجکاوی مشتری درباره بسته بندی است. در این مرحله خریدار جلوتر می‌رود و به فاصله ۱ متری بسته بندی می‌رسد.

مرحله سوم تصمیم‌گیری مشتری برای خرید آن محصول است. در این مرحله خریدار بسته بندی را از فاصله خیلی نزدیک برانداز می‌کند و سپس آن را در دست می‌گیرد. آن را بررسی میکند و تصمیم می‌گیرد که آیا محصول را بخرد یا سرجایش بگذارد.

یکی از انواع بسته بندی مواد غذایی بسته بندی مقوایی با ماندگاری بالا است که آن را بسته بندی اَسپتیک می‌نامند. شما به عنوان متخصص طراحی بسته بندی آسپتیک وضعیت این نوع بسته بندی را در ایران چگونه می‌بینید؟

پیش از انکه به این سوال بپردازم بد نیست این را بگویم که ابداع این نوع بسته بندی مهم‌ترین تحول در صنایع بسته بندی مواد غذایی در قرن بیستم بوده است.

در ایران تعداد تولید کنندگانی که در زمینه تولید بسته بندی اَسپتیک (Aseptic packaging technology) فعالیت می‌کنند زیاد نیست. بعضی از آنها شرکت‌های خارجی هستند که در ایران نمایندگی دارند اما محصولات‌شان در کشورهای دیگر تولید می‌شود. تعدادی نیز مواد بسته بندی را در ایران تولید می‌کنند. این شرکت‌ها همچنین در نوع چاپ، تکنولوژی تولید، نوع مرکبی که استفاده می‌کنند، نوع دریافت سفارش و سیاستی که در همکاری با مشتریان خود دنبال می‌کنند متفاوت هستند. یعنی اگر یک بسته بندی قبلن به وسیله یکی از این تولید کنندگان تولید شده باشد و سفارش دهنده تصمیم بگیرد با تولید کننده دیگری کار کند به احتمال خیلی زیاد تکنولوژی تولید و روند دریافت سفارش توسط تولید کننده دوم متفاوت خواهد بود.

از طرف دیگر تعداد برندهایی که محصولات خود را با بسته بندی اَسپتیک روانه بازار می‌کنند نیز اندک است. بنابراین برای یک طراح گرافیک یا طراح بسته بندی همکاری با هر یک از این برندها می‌تواند یک فرصت ارزشمند برای کسب تجربه در طراحی گرافیک برای بسته بندی اَسپتیک باشد. بقول آقای ایمان آل مظفر – مؤسس رویداد بسته ها:

فکر می‌کنید چند طراح شانس این را دارند که بتوانند در زمینه بسته بندی محصولات اَسپتیک طراحی کنند و آثارشان وارد بازار شود!؟

ایمان آل مظفر

تفاوت طراحی بسته بندی اَسپتیک در ایران با کشورهای دیگر

بیشترین سوالی که از من همیشه پرسیده می‌شود این است که: ((چطور با وجود اینکه بسته بندی های ایرانی همچون بسته بندی های خارجی در خارج از ایران و به وسیله یک کمپانی تولید می‌شوند؛ طرح‌های خارجی درخشان‌تر، با کیفیت تر و چشمگیرتر هستند؟)) پاسخ ساده است. طراح و تجربه او باید به چالش کشیده شود. زیرا کیفیت چاپ شرکت تولید کننده ، برای تمام سفارش دهندگان یکسان است و تفاوت نمی‌کند طرح متعلق به کدام کشور باشد. بنابراین فایل درست و استاندارد و طراحی خلاقانه حرف اول را می‌زند. ایران هنوز در این دو زمینه جای پیشرفت دارد. البته طراحان خلاق و مجرب نیز کم نداریم. کسانی که من هرگاه می‌خواهم مثالی برای گفته‌های خود بیاورم آثار آنها را با افتخار نشان می‌دهم.

مهمترین عامل موفقیت در طراحی و تولید یک بسته بندی اَسپتیک چیست؟

سفارش دهنده، طراح و تولید کننده بسته بندی سه ضلع مثلث تولید هستند. مهمترین عامل، ارتباط مستقیم و بدون واسطه بین طراح و کمپانی تولید کننده بسته بندی است. بصورتی که طراح به روند تولید بسته بندی از صفر تا صد اشراف کامل پیدا کند. فرقی نمی‌کند که طراح، مستقل باشد یا در استدیو طراحی فعالیت کند و یا کارمند شرکت سفارش دهنده باشد.

گاهی پیش می‌آید که طراحان مجرب‌تر در برابر راهنمایی‌ها و اطلاعاتی که از طرف کمپانی تولید کننده بسته بندی به آنها داده می‌شود گارد می‌گیرند. طراح باید بداند که موضوع به هیچ وجه زیر سؤال بردن تجربه طراحی او نیست. هر کمپانی تولید کننده امکانات و محدودیت‌هایی دارد و باید آنها را به دقت و با جزئیات به طراح منتقل نماید تا طراح بتواند به عنوان کسی که یک ضلع از این مثلث است،آگاهانه به سفارش دهنده مشاوره درست بدهد و در نهایت طرح را بر اساس امکانات و محدودیت‌های کمپانی تولید کننده آماده نماید.

مهمترین مسائلی که یک طراح گرافیک باید درباره ساختار بسته بندی‌ های اَسپتیک بداند چیست؟

در اولین قدم، طراح باید نقشه فنی ساختار بسته بندی یا Key Line را به همراه کتابچه راهنمای طراحی یا Design Manual ازکمپانی تولید کننده دریافت ‌کند.

کتابچه راهنمای طراحی یا Design Manual

برخی کمپانی‌ها یک کتابچه راهنمای طراحی یا Design Manual دارند که کاملا تمام چهارچوب‌ها، اصول و قوانینی که باید در طراحی رعایت شوند در آن با جزییات ذکر شده است. مثلن انواع بسته بندی هایی که قادر به تولیدشان هستند به همراه ویژگی های سیستم چاپ و تکنولوژی تولید آنها، همگی در این کتابچه وجود دارد. البته میزان کامل بودن مطالب در کتابچه راهنمای هر کمپانی متفاوت است. اما هرچقدر هم که این راهنما کامل باشد و طراح آن را بدون کم و کاست در طراحی خود پیاده کند؛ باز هم مسائلی کاملا تجربی هستند و ممکن است در کتابچه نباشند. بنابراین بهترین نوع عملکرد این است که طراح به طور مستقیم با شخصی که از طرف کمپانی تولید کننده بسته بندی به عنوان مسؤل پاسخگویی امور طراحی تعیین شده است در ارتباط باشد.

نقشه فنی ساختار بسته بندی یا Key Line

Key Line در اصطلاح رایج در صنعت چاپ، همان چیزی است که با عنوان طرح تیغ بسته بندی شناخته می‌شود. مهم است که طراح با تمام جزئیات Key Line آشنا باشد و علاوه بر مطالعه Design Manual، با کمپانی تولید کننده بسته بندی نیز در تماس باشد و سؤالات خود را بپرسد. زیرا در تولید بسته بندی اَسپتیک نکاتی وجود دارد که متفاوت از تولید یک بسته بندی مقوایی یا کارتنی معمولی است.

خطای Back Match

اگر دقت کرده باشید در سطح پشت بسته بندی های اَسپتیک یک درز دیده می‌شود. این درز که در ساختار بسته بندی اَسپتیک به آن Back Match می‌گویند، محل به هم رسیدن دو وجه اول و آخر بسته بندی است. جای دقیق Back Match درسطح پشت پاکت بستگی به کمپانی تولید کننده دارد. در محصولات برخی کمپانی‌ها Back Match تقریبا در مرکز سطح پشتی پاکت قرار می‌گیرد و در برخی دیگر ممکن است کمی متفاوت باشد.

طراح اگر به Design Manual توجه کند متوجه خواهد شد که برای Back Match چیزی حدود یک میلیمتر ضریب خطا تعیین شده است. یعنی زمانی که دو وجه اول و آخر بسته بندی به هم می‌رسند و یکی روی دیگری قرار می‌گیرد ممکن است در حدود یک میلیمتر از لایه زیرین به زیر لایه رویی برود. شاید این چندان مسئله مهمی به حساب نیاید. اما اگر طراح مراقب نباشد، همین احتمال یک میلیمتر خطا ممکن است موجب باطله شدن صدها هزار بسته بندی شود. چگونه چنین چیزی ممکن است؟ فرض کنید محصول آب سیب است و در طراحی گرافیک کلمه “سیب” درست روی محل Back Match قرار گرفته است. در صورت بروز خطا ممکن است یکی از نقطه‌های “ی‍ـ” زیر درز Back Match برود و کلمه”سیب” “سبب” خوانده شود.

در یک مثال واقعی، در پروسه تولید پاکت شیر کم چرب، عدد ۱.۵ در عبارت “۱.۵ درصد چربی”، روی محل Back Match قرار گرفته بود. این موضوع موجب شد نقطه بین ۱ و ۵ زیر درز Back Match برود و عبارت “۱۵ درصد چربی” خوانده شود.

آیا طراح می‌تواند طراحی ساختار بسته بندی های اَسپتیک را تغییر دهد؟

خیر؛ در این نوع از بسته بندی ساختار پاکت کاملن مشخص است. طراح نمی‌تواند حتی در حد چند دهم میلیمتر در آن تغییری ایجاد نماید. بهتر است اینطور بگویم که دست طراح برای هر گونه تغییر در ساختار بسته‌ بندی، بسته است. و باید تمام خلاقیت خود را صرفا معطوف به طراحی گرافیک بسته بندی کند.

طراحان بسته بندی اَسپتیک همواره از دوچیز شکایت دارند: مقدار زیاد اطلاعاتی که باید روی بسته‌بندی جای دهند و فضای زیادی که بارکد اشغال می‌کند، بویژه در بسته بندی های ۲۰۰ میل و کوچکتر.

بله درست است.حداقل اندازه بارکد بر اساس تکنیک چاپ مورد استفاده در کمپانی تولید کننده بسته بندی متفاوت است. برای مثال: ممکن است در Design Manual نوشته شده باشد که اندازه بارکد نباید کوچکتر از X میلیمتر در X میلیمتر باشد. حتی در تکنیک چاپ فلکسو حداقل تعیین شده برای اندازه بارکد ممکن است بزرگتر از چاپ های دیگر باشد. این بخاطر پرهیز از خطا در چاپ خطوط بارکد است. ممکن است احتمال بروز چنین خطایی کم باشد، اما در هرحال احتمالش وجود دارد.

از طرفی طراح با حجم زیادی از اطلاعات بعضا به چند زبان در سطح بسته بندی روبرو است. اگر فضای درخواست شده در Design Manual را به بارکد اختصاص دهد برای جانمایی باقی مطالب به دشواری می‌خورد. طراح ممکن است تجربه چاپ بارکد در سایزهای خیلی کوچکتر بدون بروز مشکل را داشته باشد. و بر این اساس بارکد را کوچکتر از استاندارد تعیین شده از طرف کمپانی بگذارد. در این صورت اگر فقط یکی از بارهای بارکد درست چاپ نشود یا به اصطلاح بشکند تمام بسته بندی ها تولید شده بلااستفاده خواهند شد.

همراهان عزیز پکباز، قسمت دوم این مصاحبه را با عنوان: مدیریت رنگ در طراحی بسته بندی اَسپتیک و قسمت سوم آن را با عنوان طراحی گرافیک برای بسته بندی اَسپتیک می‌توانید در آینده نزدیک، مطالعه فرمایید.